Difference between revisions of "Sakha grammar"
Jump to navigation
Jump to search
(16 intermediate revisions by 2 users not shown) | |||
Line 1: | Line 1: | ||
== Noun morphology == |
|||
=== Compound words === |
|||
==== Double inflection ==== |
|||
When compound nouns obtain possessiveness, inflect or derive, both components of compound noun change in parallel: |
|||
баай-дуол: колхоз баайа-дуола - ''collective farm's wealth'', колхоз баайын-дуолун (3rd person singular possessive accusative case) |
|||
сурук-бичик: сурукта-бичиктэ (partitive case), суругу-бичиги (accusative case) |
|||
от-мас: оттоох-мастаах - ''something which has many plants'' |
|||
== Verb morphology == |
== Verb morphology == |
||
=== Finite === |
=== Finite === |
||
{|class=wikitable |
|||
! Tense !! Tag !! Positive !! Negative !! Example(s) |
|||
|- |
|||
| Present || {{tag|aor}} || -Aр (-ар/-ыыр) || -BAт (-бат) || |
|||
|- |
|||
| Past || {{tag|ifi}} || -T (-т) || -BAт (-ба-т-COP) || |
|||
|- |
|||
| Plupast || {{tag|past}} || -BIт (-быт-P2) || -BAтAх (-батах-P2) || |
|||
|- |
|||
| Future || {{tag|pros}} || -IAG (-ыа(х)-P2) || -IAG суоҕа (-ыа(х)-P2 суоҕа) || |
|||
|- |
|||
|rowspan=2| Past imperfect || {{tag|pii}} || -Aр (-ар-P2) || -BAт (-бат-P2) || |
|||
|- |
|||
|| {{tag|pii}} || -Aр эт (-ар эт-P2) || -BAт эт (-бат эт-P2) || |
|||
|- |
|||
|rowspan=3| Past episodal || {{tag|epis}} || -BIттAAх (-быт-таах-COP) || -BAтAхтAAх (-батах-таах-COP) || |
|||
|- |
|||
|| {{tag|epis}} || ?? (-быт-P2 баар) || -BIт суох (-быт-P2 суох) || |
|||
|- |
|||
|| {{tag|epis}} || -ан турар-даах-COP || -бакка/-ымына турар-даах-COP || |
|||
|- |
|||
| Past resultative || {{tag|resl}} || -BIт (-быт-COP) || -BAтAх (-батах-COP) || |
|||
|- |
|||
|} |
|||
* resultative past 2: -ан турар- | -бакка/-ымына турар- |
|||
* distant past: -быт эт-P2 | -батах эт-P2 |
|||
* distant episodal past: -быттаах эт-P2 | -батахтаах эт-P2 |
|||
** or: -ан турардаах эт-P2 | -бакка/-ымына турардаах эт-P2 |
|||
** 2nd form: -быттаах-COP этэ | -батахтаах-COP этэ |
|||
*** or: -ан турардаах-COP этэ | -бакка/-ымына турардаах-COP этэ |
|||
** another??: -быттаах-P2 | -батахтаах-P2 |
|||
*** or: -ан турардаах-P2 | -бакка/-ымына турардаах-P2 |
|||
** and yet another??: -быт-P2 баар этэ | ??? |
|||
** and another????: -бытым баара | -бытым суоҕа |
|||
* assertive: -ыыһы-COP | -ым-ыыһы-COP / -ыа суох+COP / -ыа(х)-P2 суох |
|||
* necessitive: -ар-даах-COP |
|||
** or: -ыах-таах-COP | -ыа суох-таах-COP |
|||
==== actually gna ==== |
|||
* conditional: -тар-COP | -батар-COP |
|||
** also with COP(ын)а |
|||
=== Imperative, optative, and friends === |
|||
* near future (opt): |
|||
** p1.sg: -ыым | -ым-ыым |
|||
** p2.sg: - | -ыма |
|||
** p3.sg: -дын | -батын |
|||
** p2.du: -ыах | -ымыах |
|||
** p1.pl: -ыаҕ-ыҥ / -ыах-айыҥ | -ым-ыаҕыҥ / -ым-ыахайыҥ |
|||
** p2.pl: -ыҥ | -ымаҥ |
|||
** p3.pl: -дын-нар | -батыннар |
|||
* отдаленное будущее повелительного наклонения: |
|||
** p2.sg: -аар | -ымаар |
|||
** p2.pl: -аарыҥ | -ымаарыҥ |
|||
** alternative: |
|||
*** p2.sg: -аарый/-аарыый | -ымаарый/-ымаарыый |
|||
*** p2.pl: -аарыҥытый/-аарыҥытыый/-аарыҥытыный/-аарыҥытыныый | -ым-… |
|||
* еще один увещевательно-повелительный вариант повелительного наклонения: -ыах-COP(-ын) |
|||
** -ыах-ты-COP(-ын) |
|||
=== Non-finite === |
=== Non-finite === |
||
Line 11: | Line 87: | ||
! Descr. !! Positive !! Negative !! Category !! Example(s) |
! Descr. !! Positive !! Negative !! Category !! Example(s) |
||
|- |
|- |
||
|rowspan=2| Aorist participle ||rowspan=2| -Ar ||rowspan=2| -BAt || ger || |
|rowspan=2| Aorist participle ||rowspan=2| -Ar ||rowspan=2| -BAt || ger || Үлэлиир аһыыр, үлэлээбэт аһаабат. |
||
|- |
|- |
||
|| gpr || |
|| gpr || |
||
|- |
|- |
||
| Post-terminal (perf.) || -BIт || -BAтAх || gpr || |
| Post-terminal (perf.) || -BIт || -BAтAх || gpr || Иван суруйбат суруга. |
||
|- |
|- |
||
| Prospective || -IAх || -IмIAх || gpr || |
| Prospective || -IAх || -IмIAх || gpr || Били үөрэниэх үөрэнэн бүтэн эрдэҕинэ. |
||
|- |
|- |
||
| Habitual / actor noun || -AAччI || || gpr || |
| Habitual / actor noun || -AAччI || || gpr || |
||
|- |
|- |
||
| Part. nondum facti || -A илик || || gna || |
| Part. nondum facti || -A илик || || gna || |
||
|- |
|||
| Imperfect participle || -Aн || -(I)мIнA ||prc || Уол истэн турар. |
|||
|- |
|||
| ?? || -A || -(I)мIнA ||gna || |
|||
|- |
|- |
||
| Abessive "without" || -BAккA || ||gna || |
| Abessive "without" || -BAккA || ||gna || |
||
|- |
|- |
||
| Goal "in order to" || -AAрI || ||gna || |
| Goal "in order to" || -AAрI || ||gna || Кыыһын булаары барда. |
||
|- |
|||
| "as soon as" || -AAт || || gna || Мин хоспор киирээт ардах түстэ. |
|||
|- |
|- |
||
| Cause "because" || -BIччA || || gna || |
| Cause "because" || -BIччA || || gna || Итини куттаммычча эттим. |
||
|- |
|- |
||
|} |
|} |
Latest revision as of 14:50, 24 August 2017
Contents
Noun morphology[edit]
Compound words[edit]
Double inflection[edit]
When compound nouns obtain possessiveness, inflect or derive, both components of compound noun change in parallel:
баай-дуол: колхоз баайа-дуола - collective farm's wealth, колхоз баайын-дуолун (3rd person singular possessive accusative case)
сурук-бичик: сурукта-бичиктэ (partitive case), суругу-бичиги (accusative case)
от-мас: оттоох-мастаах - something which has many plants
Verb morphology[edit]
Finite[edit]
Tense | Tag | Positive | Negative | Example(s) |
---|---|---|---|---|
Present | <aor> |
-Aр (-ар/-ыыр) | -BAт (-бат) | |
Past | <ifi> |
-T (-т) | -BAт (-ба-т-COP) | |
Plupast | <past> |
-BIт (-быт-P2) | -BAтAх (-батах-P2) | |
Future | <pros> |
-IAG (-ыа(х)-P2) | -IAG суоҕа (-ыа(х)-P2 суоҕа) | |
Past imperfect | <pii> |
-Aр (-ар-P2) | -BAт (-бат-P2) | |
<pii> |
-Aр эт (-ар эт-P2) | -BAт эт (-бат эт-P2) | ||
Past episodal | <epis> |
-BIттAAх (-быт-таах-COP) | -BAтAхтAAх (-батах-таах-COP) | |
<epis> |
?? (-быт-P2 баар) | -BIт суох (-быт-P2 суох) | ||
<epis> |
-ан турар-даах-COP | -бакка/-ымына турар-даах-COP | ||
Past resultative | <resl> |
-BIт (-быт-COP) | -BAтAх (-батах-COP) |
- resultative past 2: -ан турар- | -бакка/-ымына турар-
- distant past: -быт эт-P2 | -батах эт-P2
- distant episodal past: -быттаах эт-P2 | -батахтаах эт-P2
- or: -ан турардаах эт-P2 | -бакка/-ымына турардаах эт-P2
- 2nd form: -быттаах-COP этэ | -батахтаах-COP этэ
- or: -ан турардаах-COP этэ | -бакка/-ымына турардаах-COP этэ
- another??: -быттаах-P2 | -батахтаах-P2
- or: -ан турардаах-P2 | -бакка/-ымына турардаах-P2
- and yet another??: -быт-P2 баар этэ | ???
- and another????: -бытым баара | -бытым суоҕа
- assertive: -ыыһы-COP | -ым-ыыһы-COP / -ыа суох+COP / -ыа(х)-P2 суох
- necessitive: -ар-даах-COP
- or: -ыах-таах-COP | -ыа суох-таах-COP
actually gna[edit]
- conditional: -тар-COP | -батар-COP
- also with COP(ын)а
Imperative, optative, and friends[edit]
- near future (opt):
- p1.sg: -ыым | -ым-ыым
- p2.sg: - | -ыма
- p3.sg: -дын | -батын
- p2.du: -ыах | -ымыах
- p1.pl: -ыаҕ-ыҥ / -ыах-айыҥ | -ым-ыаҕыҥ / -ым-ыахайыҥ
- p2.pl: -ыҥ | -ымаҥ
- p3.pl: -дын-нар | -батыннар
- отдаленное будущее повелительного наклонения:
- p2.sg: -аар | -ымаар
- p2.pl: -аарыҥ | -ымаарыҥ
- alternative:
- p2.sg: -аарый/-аарыый | -ымаарый/-ымаарыый
- p2.pl: -аарыҥытый/-аарыҥытыый/-аарыҥытыный/-аарыҥытыныый | -ым-…
- еще один увещевательно-повелительный вариант повелительного наклонения: -ыах-COP(-ын)
- -ыах-ты-COP(-ын)
Non-finite[edit]
- деепричастия: -ан, -а/-ыы, -ымына, -бакка, аары, -ымаары, -аат, -бытынанн, -бычча
- причастия: -ар/-ыыр, -быт, -ыах, -тах, -ардаах, -быттаах, -ыахтаах, -ааччы, -а илик
Descr. | Positive | Negative | Category | Example(s) |
---|---|---|---|---|
Aorist participle | -Ar | -BAt | ger | Үлэлиир аһыыр, үлэлээбэт аһаабат. |
gpr | ||||
Post-terminal (perf.) | -BIт | -BAтAх | gpr | Иван суруйбат суруга. |
Prospective | -IAх | -IмIAх | gpr | Били үөрэниэх үөрэнэн бүтэн эрдэҕинэ. |
Habitual / actor noun | -AAччI | gpr | ||
Part. nondum facti | -A илик | gna | ||
Imperfect participle | -Aн | -(I)мIнA | prc | Уол истэн турар. |
?? | -A | -(I)мIнA | gna | |
Abessive "without" | -BAккA | gna | ||
Goal "in order to" | -AAрI | gna | Кыыһын булаары барда. | |
"as soon as" | -AAт | gna | Мин хоспор киирээт ардах түстэ. | |
Cause "because" | -BIччA | gna | Итини куттаммычча эттим. |