Difference between revisions of "Sakha grammar"

From Apertium
Jump to navigation Jump to search
 
(19 intermediate revisions by 2 users not shown)
Line 1: Line 1:
== Noun morphology ==


=== Compound words ===

==== Double inflection ====

When compound nouns obtain possessiveness, inflect or derive, both components of compound noun change in parallel:

баай-дуол: колхоз баайа-дуола - ''collective farm's wealth'', колхоз баайын-дуолун (3rd person singular possessive accusative case)

сурук-бичик: сурукта-бичиктэ (partitive case), суругу-бичиги (accusative case)

от-мас: оттоох-мастаах - ''something which has many plants''

== Verb morphology ==
== Verb morphology ==


=== Finite ===
=== Finite ===


{|class=wikitable
! Tense !! Tag !! Positive !! Negative !! Example(s)
|-
| Present || {{tag|aor}} || -Aр (-ар/-ыыр) || -BAт (-бат) ||
|-
| Past || {{tag|ifi}} || -T (-т) || -BAт (-ба-т-COP) ||
|-
| Plupast || {{tag|past}} || -BIт (-быт-P2) || -BAтAх (-батах-P2) ||
|-
| Future || {{tag|pros}} || -IAG (-ыа(х)-P2) || -IAG суоҕа (-ыа(х)-P2 суоҕа) ||
|-
|rowspan=2| Past imperfect || {{tag|pii}} || -Aр (-ар-P2) || -BAт (-бат-P2) ||
|-
|| {{tag|pii}} || -Aр эт (-ар эт-P2) || -BAт эт (-бат эт-P2) ||
|-
|rowspan=3| Past episodal || {{tag|epis}} || -BIттAAх (-быт-таах-COP) || -BAтAхтAAх (-батах-таах-COP) ||
|-
|| {{tag|epis}} || ?? (-быт-P2 баар) || -BIт суох (-быт-P2 суох) ||
|-
|| {{tag|epis}} || -ан турар-даах-COP || -бакка/-ымына турар-даах-COP ||
|-
| Past resultative || {{tag|resl}} || -BIт (-быт-COP) || -BAтAх (-батах-COP) ||
|-
|}


* resultative past 2: -ан турар- | -бакка/-ымына турар-
* distant past: -быт эт-P2 | -батах эт-P2
* distant episodal past: -быттаах эт-P2 | -батахтаах эт-P2
** or: -ан турардаах эт-P2 | -бакка/-ымына турардаах эт-P2
** 2nd form: -быттаах-COP этэ | -батахтаах-COP этэ
*** or: -ан турардаах-COP этэ | -бакка/-ымына турардаах-COP этэ
** another??: -быттаах-P2 | -батахтаах-P2
*** or: -ан турардаах-P2 | -бакка/-ымына турардаах-P2
** and yet another??: -быт-P2 баар этэ | ???
** and another????: -бытым баара | -бытым суоҕа
* assertive: -ыыһы-COP | -ым-ыыһы-COP / -ыа суох+COP / -ыа(х)-P2 суох
* necessitive: -ар-даах-COP
** or: -ыах-таах-COP | -ыа суох-таах-COP

==== actually gna ====
* conditional: -тар-COP | -батар-COP
** also with COP(ын)а

=== Imperative, optative, and friends ===
* near future (opt):
** p1.sg: -ыым | -ым-ыым
** p2.sg: - | -ыма
** p3.sg: -дын | -батын
** p2.du: -ыах | -ымыах
** p1.pl: -ыаҕ-ыҥ / -ыах-айыҥ | -ым-ыаҕыҥ / -ым-ыахайыҥ
** p2.pl: -ыҥ | -ымаҥ
** p3.pl: -дын-нар | -батыннар
* отдаленное будущее повелительного наклонения:
** p2.sg: -аар | -ымаар
** p2.pl: -аарыҥ | -ымаарыҥ
** alternative:
*** p2.sg: -аарый/-аарыый | -ымаарый/-ымаарыый
*** p2.pl: -аарыҥытый/-аарыҥытыый/-аарыҥытыный/-аарыҥытыныый | -ым-…
* еще один увещевательно-повелительный вариант повелительного наклонения: -ыах-COP(-ын)
** -ыах-ты-COP(-ын)


=== Non-finite ===
=== Non-finite ===
Line 11: Line 87:
! Descr. !! Positive !! Negative !! Category !! Example(s)
! Descr. !! Positive !! Negative !! Category !! Example(s)
|-
|-
| Aorist participle || -Ar || gpr, ger || -BAt || ger: Үлелиир ахыыр, үлелеебет ахаабат.
|rowspan=2| Aorist participle ||rowspan=2| -Ar ||rowspan=2| -BAt || ger || Үлэлиир аһыыр, үлэлээбэт аһаабат.
|-
|| gpr ||
|-
| Post-terminal (perf.) || -BIт || -BAтAх || gpr || Иван суруйбат суруга.
|-
| Prospective || -IAх || -IмIAх || gpr || Били үөрэниэх үөрэнэн бүтэн эрдэҕинэ.
|-
| Habitual / actor noun || -AAччI || || gpr ||
|-
|-
| Post-terminal (perf.) || -BIт || gpr || -BAтAх ||
| Part. nondum facti || -A илик || || gna ||
|-
|-
| Prospective || -IAх || gpr || -IмIAх ||
| Imperfect participle || -Aн || -(I)мIнA ||prc || Уол истэн турар.
|-
|-
| Habitual / actor noun || -AAччI || gpr || ||
| ?? || -A || -(I)мIнA ||gna ||
|-
|-
| Part. nondum facti || -A илик || gna || ||
| Abessive "without" || -BAккA || ||gna ||
|-
|-
| Abessive "without" || -BAккA || gna || ||
| Goal "in order to" || -AAрI || ||gna || Кыыһын булаары барда.
|-
|-
| Goal "in order to" || -AAрI || gna || ||
| "as soon as" || -AAт || || gna || Мин хоспор киирээт ардах түстэ.
|-
|-
| Cause "because" || -BIччA || gna || ||
| Cause "because" || -BIччA || || gna || Итини куттаммычча эттим.
|-
|-
|}
|}

Latest revision as of 14:50, 24 August 2017

Noun morphology[edit]

Compound words[edit]

Double inflection[edit]

When compound nouns obtain possessiveness, inflect or derive, both components of compound noun change in parallel:

баай-дуол: колхоз баайа-дуола - collective farm's wealth, колхоз баайын-дуолун (3rd person singular possessive accusative case)

сурук-бичик: сурукта-бичиктэ (partitive case), суругу-бичиги (accusative case)

от-мас: оттоох-мастаах - something which has many plants

Verb morphology[edit]

Finite[edit]

Tense Tag Positive Negative Example(s)
Present <aor> -Aр (-ар/-ыыр) -BAт (-бат)
Past <ifi> -T (-т) -BAт (-ба-т-COP)
Plupast <past> -BIт (-быт-P2) -BAтAх (-батах-P2)
Future <pros> -IAG (-ыа(х)-P2) -IAG суоҕа (-ыа(х)-P2 суоҕа)
Past imperfect <pii> -Aр (-ар-P2) -BAт (-бат-P2)
<pii> -Aр эт (-ар эт-P2) -BAт эт (-бат эт-P2)
Past episodal <epis> -BIттAAх (-быт-таах-COP) -BAтAхтAAх (-батах-таах-COP)
<epis> ?? (-быт-P2 баар) -BIт суох (-быт-P2 суох)
<epis> -ан турар-даах-COP -бакка/-ымына турар-даах-COP
Past resultative <resl> -BIт (-быт-COP) -BAтAх (-батах-COP)


  • resultative past 2: -ан турар- | -бакка/-ымына турар-
  • distant past: -быт эт-P2 | -батах эт-P2
  • distant episodal past: -быттаах эт-P2 | -батахтаах эт-P2
    • or: -ан турардаах эт-P2 | -бакка/-ымына турардаах эт-P2
    • 2nd form: -быттаах-COP этэ | -батахтаах-COP этэ
      • or: -ан турардаах-COP этэ | -бакка/-ымына турардаах-COP этэ
    • another??: -быттаах-P2 | -батахтаах-P2
      • or: -ан турардаах-P2 | -бакка/-ымына турардаах-P2
    • and yet another??: -быт-P2 баар этэ | ???
    • and another????: -бытым баара | -бытым суоҕа
  • assertive: -ыыһы-COP | -ым-ыыһы-COP / -ыа суох+COP / -ыа(х)-P2 суох
  • necessitive: -ар-даах-COP
    • or: -ыах-таах-COP | -ыа суох-таах-COP

actually gna[edit]

  • conditional: -тар-COP | -батар-COP
    • also with COP(ын)а

Imperative, optative, and friends[edit]

  • near future (opt):
    • p1.sg: -ыым | -ым-ыым
    • p2.sg: - | -ыма
    • p3.sg: -дын | -батын
    • p2.du: -ыах | -ымыах
    • p1.pl: -ыаҕ-ыҥ / -ыах-айыҥ | -ым-ыаҕыҥ / -ым-ыахайыҥ
    • p2.pl: -ыҥ | -ымаҥ
    • p3.pl: -дын-нар | -батыннар
  • отдаленное будущее повелительного наклонения:
    • p2.sg: -аар | -ымаар
    • p2.pl: -аарыҥ | -ымаарыҥ
    • alternative:
      • p2.sg: -аарый/-аарыый | -ымаарый/-ымаарыый
      • p2.pl: -аарыҥытый/-аарыҥытыый/-аарыҥытыный/-аарыҥытыныый | -ым-…
  • еще один увещевательно-повелительный вариант повелительного наклонения: -ыах-COP(-ын)
    • -ыах-ты-COP(-ын)

Non-finite[edit]

  • деепричастия: -ан, -а/-ыы, -ымына, -бакка, аары, -ымаары, -аат, -бытынанн, -бычча
  • причастия: -ар/-ыыр, -быт, -ыах, -тах, -ардаах, -быттаах, -ыахтаах, -ааччы, -а илик
Descr. Positive Negative Category Example(s)
Aorist participle -Ar -BAt ger Үлэлиир аһыыр, үлэлээбэт аһаабат.
gpr
Post-terminal (perf.) -BIт -BAтAх gpr Иван суруйбат суруга.
Prospective -IAх -IмIAх gpr Били үөрэниэх үөрэнэн бүтэн эрдэҕинэ.
Habitual / actor noun -AAччI gpr
Part. nondum facti -A илик gna
Imperfect participle -Aн -(I)мIнA prc Уол истэн турар.
?? -A -(I)мIнA gna
Abessive "without" -BAккA gna
Goal "in order to" -AAрI gna Кыыһын булаары барда.
"as soon as" -AAт gna Мин хоспор киирээт ардах түстэ.
Cause "because" -BIччA gna Итини куттаммычча эттим.
Retrieved from "https://wiki.apertium.org/w/index.php?title=Sakha_grammar&oldid=63974"